Het Boliviaanse referendum en Latijns-Amerikaans links

“Mag een grondwetswijziging plaatsvinden opdat huidig president Evo Morales zich opnieuw kandidaat mag stellen in 2019?”, dat is de vraag die de Bolivianen krijgen voorgeschoteld op  het referendum van 21 februari. De president is eind januari exact 10 jaar aan de macht en daarmee de langst regerende president van Bolivia.

Het referendum doet behoorlijk wat stof opwaaien. Vooreest omwille van de timing, verkozen in 2014 met een dikke 61% voorkeursstemmen, en aan de macht tot 2019. Waarom nu reeds een referendum organiseren als er hem nog 3 jaar wacht? Een mogelijk antwoord is dat de president een verdere daling van de grondstofprijzen, en bijhorende economische achteruitgang, voor wil zijn. Het land kende de afgelopen jaren een economische groei van gemiddeld 5% per jaar, vooral te danken aan de hoge grondstofprijzen van afgelopen decennia. Een negatief economisch perspectief kan zijn populariteit ernstig aantasten, daarom de mogelijkheid om herverkozen te worden in 2019 nu beter veilig stellen.

Maar meer dan de timing doet het eigenlijke referendum de gemoederen verhitten. Het krampachtig vasthouden aan de macht is de voornaamste kritiek te horen bij de oppositie. De oppositie, bestaande uit de politieke partijen UN, UD, MDS en de burgercoalitie Soberanía y Libertad, hekelen ´de autocratie´ van regeringspartij MAS. De linkse groepering binnen de burgercoalitie hopen dat een ´Nee´ de regeringspartij MAS zal dwingen om op zoek te gaan naar een andere kandidaat dan Evo, de rechtse groeperingen hopen meteen komaf te maken met de partij en de weg open te leggen naar een meer rechts regime. Met het verlies van links bij de presidentsverkiezingen in Argentinië, de parlementaire verkiezingen in Venezuela, en de wankele positie van Rousseff in Brazilië, hoopt Boliviaans rechts mee te surfen op de rechtse golf in Latijns-Amerika.

De campagnes voor ´Ja´ en ´Nee´ worden momenteel in alle hevigheid gevoerd. Alle media, van staats- tot rechtse kanalen, brengen dagelijks ´nieuws´ heet van de naald. En zoals het een echte verkiezingsstrijd betaamd,  worden alle argumenten op tafel gegooid. Het recente corruptieschandaal bij het Fondo Indigena, waar de regering een vuile hand in zou hebben, wordt gretig gebruikt in de communicatie van de tegenstanders van Morales. Wie is er immers vóór corruptie? De bewakers van de democratie, zo positioneert het ´Neen-kamp´ zich. Tegelijkertijd wijzen Morales en zijn militanten op het democratische karakter van het referendum en wordt de oppositie neoliberale en imperialistische plannen verweten. Niet zo heel lang geleden kwam president Sánchez-Losada aan de macht dankzij een door de VS gesponsorde presidentscampagne. Morales ziet zichzelf dan ook als de bevrijder van het imperialisme.

De campagne van Morales focust zich voornamelijk op enkele van zijn verwezenlijkingen; het macro-economische beleid dat zorgde voor een structurele groei en dalende overheidsschuld (weliswaar gebaseerd op het extractivistische beleid van zijn voorgangers, maar met sociale correcties), de algemene sociale vooruitgang, de investeringen in publieke voorzieningen, de campagne voor het terugwinnen van de zee, en misschien nog het belangrijkste, de herstelling van de inheemse identiteit. Een bij wijlen karikaturaal anti-imperialistisch discours, gebaseerd op de erkenning van de eigen sterktes en identiteit, dat de mindset van menig Boliviaan positief veranderde. Het ´Neen-kamp´ voert vooral campagne in naam van de democratie. En ook daar wordt verwezen naar enkele reële bedreigingen verbonden aan het Morales-bestuur. De regering heeft behoorlijk wat terrein verloren bij de sociale organisaties die Morales initieel aan de macht hebben geholpen. Het middenveld is momenteel danig verscheurd, sociale organisaties zoals de Boliviaanse vakbondscentrale die het beleid van Morales steunen (en bijgevolg weinig kritisch durven zijn), en de sociale organisaties die zich niet langer identificeren met de president. Veel kritiek hoor je echter niet van deze organisaties. Oorzaak is niet dat ze kritiekloos het regeringsbeleid aanvaarden, maar eerder uit schrik voor verlies van hun rechtspersoon, een doodsvonnis voor een Boliviaanse vzw.

Dus, wat te denken van het referendum? Geen makkelijke vraag omdat het geen eenduidig antwoord heeft. Enerzijds brengt het wijzigen van een grondwet steeds een vuil geurtje met zich mee. Een democratie is gediend bij rotatie, al bewijst het Boliviaanse verleden dat overdreven rotatie ook problematisch is. En vergeet niet dat Merkel nu al meer dan 10 jaar bondskanselier van Duitsland is. Anderzijs, Morales won de verkiezingen met 61,3% in 2014, en kan nog steeds rekenen op een bijzonder brede steun vanuit de bevolking. In november bleek dat nog steeds 66% van de bevolking zich kan vinden in het beleid van de administratie Morales (IPSOS). Met dergelijke cijfers dreigt een debat over democratie in het niets te verdwijnen. Vast staat dat de relatie van de regering (en de MAS) met het middenveld problematisch is geworden. Beide kampen trekken zich terug en een dialoog wordt stilletjes aan onmogelijk.

Bolivia was en is steeds een land onder politieke hoogspanning. Het kende meerdere revoluties en militaire dictaturen, werd in de jaren 90 een Structureel Aanpassingsprogramma opgelegd door het IMF (een periode die gekend staat voor de uitkleding van de staat, privatiseringen van diverse sectoren, én tegelijkertijd de massale opkomst van internationale ngo´s die op een gegeven ogenblik gelijk stonden aan 10% van het Boliviaanse BNP!), om eind 2005 een experiment met Morales te beginnen. De eerste jaren waren tegelijkertijd succesvol als conflictueus, door de hevige oppositie uit het commerciële Oosten van het land die niet werden gediend met een inheemse en progressieve president. In 2015 verloor Morales echter enkele belangrijke bastionnen tijdens de lokale verkiezingen. Zowel in La Paz, maar vooral in El Alto, vaak de spiegel van Bolivia genoemd, kwamen burgemeesters aan de macht van andere politieke strekkingen. En terwijl de kritiek op Evo aanzwelt, trekt Morales zich terug in zijn eigen grote gelijk.

Het referendum zal belangrijke politieke gevolgen hebben. Wordt dit het begin van het einde voor Morales, en Latijns-Amerikaans links? Of kan Morales zich staande houden in Bolivia en een dijk vormen tegen de rechtse golf op het continent?

A ver qué pasa…

 

David Verstockt, Fos